W przeglądzie literatury z 2023 roku Paul Grossman stwierdza, że „wśród ekspertów panuje szeroki konsensus, iż każde z podstawowych założeń fizjologicznych Teorii Poliwagalnej jest nie do utrzymania. Znaczna część dostępnych dowodów, na których ten konsensus się opiera, silnie wskazuje na to, że podstawowe hipotezy poliwagalne zostały obalone.”
Grossman, Paul (2023). Fundamental challenges and likely refutations of the five basic premises of the polyvagal theory. Biological Psychology. doi:10.1016/j.biopsycho.2023.108589

Tego rodzaju wypowiedzi, przedstawiane jako „krytyka”, nie są szczególnie konstruktywne w rozwiązywaniu spornych kwestii. Po pierwsze, jakie dane potwierdzają jego twierdzenie o istnieniu konsensusu? Kim są ci eksperci, posiadający wystarczającą wiedzę o teorii, aby wydawać takie sądy? Po drugie, o które konkretnie założenia mu chodzi? Bez jasnego przedstawienia teorii oraz powiązanych z nią założeń nie da się ocenić, czy jakikolwiek aspekt teorii rzeczywiście jest „nie do utrzymania”.

Jeśli za „konsensus” uznamy akceptację teorii w recenzowanych publikacjach naukowych, to Teoria Poliwagalna (PVT) może być postrzegana jako szeroko zaakceptowana wśród badaczy zajmujących się tematyką bezpośrednio z nią związaną. Ta szeroka akceptacja jest potwierdzona przez około 20 000 artykułów naukowych opublikowanych w recenzowanych czasopismach (przypis PVI PL: na rok 2023).

Tego rodzaju twierdzenia, często popierane badaniami Edwina Taylora i powielane przez Paula Grossmana, były wielokrotnie wykorzystywane do podważania PVT. Jednak, jak udokumentowano w Porges (2023), prace Taylora wielokrotnie fałszywie przedstawiały PVT; autorzy tych prac dowodzili, że to ich własne błędne interpretacje — a nie konkretne aspekty teorii — są dowodem na jej nieprawdziwość.

W każdej rzetelnej krytyce PVT konieczne jest najpierw jasne sformułowanie punktu spornego, co oznacza, że krytyk powinien wskazać, jak ten punkt jest faktycznie reprezentowany w PVT i dlaczego uważa go za błędny.

Gdyby rzeczywiście istniał „szeroki konsensus”, który jednoznacznie dokumentowałby, że podstawowe hipotezy Teorii Poliwagalnej zostały obalone, a naukowe podstawy PVT byłyby rzeczywiście nieuzasadnione, miałoby to poważne konsekwencje dla wielu dziedzin biologicznie zorientowanej nauki. Gdyby ta falsyfikacja była zasadna, oznaczałoby to faktyczne obalenie teorii ewolucji i sposobu, w jaki jej mechanizmy są odzwierciedlane w embriologii. Podważyłoby to zasadę Jacksona o „regresji ewolucyjnej” (dissolution) – przewodnią zasadę neurologii. Podważyłoby także dokumentację Taylora dotyczącą brzusznej migracji neuronów kardioinhibicyjnych w pniu mózgu, jak również własne badania Grossmana, które wykazały, że tłumienie RSA (rytmu oddechowego serca) jest zjawiskiem zależnym od nerwu błędnego.

Wreszcie, cytat ten – nie zapraszający do dialogu ani nie dopuszczając innych perspektyw – formułuje tak skrajne i tendencyjne twierdzenia, że trudno nie zadać pytania, jaką wiedzę na temat PVT faktycznie posiada jego autor.

Zob. sekcje 17 i 18 artykułu The Vagal Paradox dla szczegółowych informacji.

W przeglądzie literatury z 2023 roku Paul Grossman stwierdza, że „wśród ekspertów panuje szeroki konsensus, iż każde z podstawowych założeń fizjologicznych Teorii Poliwagalnej jest nie do utrzymania. Znaczna część dostępnych dowodów, na których ten konsensus się opiera, silnie wskazuje na to, że podstawowe hipotezy poliwagalne zostały obalone.”
Grossman, Paul (2023). Fundamental challenges and likely refutations of the five basic premises of the polyvagal theory. Biological Psychology. doi:10.1016/j.biopsycho.2023.108589

Tego rodzaju wypowiedzi, przedstawiane jako „krytyka”, nie są szczególnie konstruktywne w rozwiązywaniu spornych kwestii. Po pierwsze, jakie dane potwierdzają jego twierdzenie o istnieniu konsensusu? Kim są ci eksperci, posiadający wystarczającą wiedzę o teorii, aby wydawać takie sądy? Po drugie, o które konkretnie założenia mu chodzi? Bez jasnego przedstawienia teorii oraz powiązanych z nią założeń nie da się ocenić, czy jakikolwiek aspekt teorii rzeczywiście jest „nie do utrzymania”.

Jeśli za „konsensus” uznamy akceptację teorii w recenzowanych publikacjach naukowych, to Teoria Poliwagalna (PVT) może być postrzegana jako szeroko zaakceptowana wśród badaczy zajmujących się tematyką bezpośrednio z nią związaną. Ta szeroka akceptacja jest potwierdzona przez około 20 000 artykułów naukowych opublikowanych w recenzowanych czasopismach (przypis PVI PL: na rok 2023).

Tego rodzaju twierdzenia, często popierane badaniami Edwina Taylora i powielane przez Paula Grossmana, były wielokrotnie wykorzystywane do podważania PVT. Jednak, jak udokumentowano w Porges (2023), prace Taylora wielokrotnie fałszywie przedstawiały PVT; autorzy tych prac dowodzili, że to ich własne błędne interpretacje — a nie konkretne aspekty teorii — są dowodem na jej nieprawdziwość.

W każdej rzetelnej krytyce PVT konieczne jest najpierw jasne sformułowanie punktu spornego, co oznacza, że krytyk powinien wskazać, jak ten punkt jest faktycznie reprezentowany w PVT i dlaczego uważa go za błędny.

Gdyby rzeczywiście istniał „szeroki konsensus”, który jednoznacznie dokumentowałby, że podstawowe hipotezy Teorii Poliwagalnej zostały obalone, a naukowe podstawy PVT byłyby rzeczywiście nieuzasadnione, miałoby to poważne konsekwencje dla wielu dziedzin biologicznie zorientowanej nauki. Gdyby ta falsyfikacja była zasadna, oznaczałoby to faktyczne obalenie teorii ewolucji i sposobu, w jaki jej mechanizmy są odzwierciedlane w embriologii. Podważyłoby to zasadę Jacksona o „regresji ewolucyjnej” (dissolution) – przewodnią zasadę neurologii. Podważyłoby także dokumentację Taylora dotyczącą brzusznej migracji neuronów kardioinhibicyjnych w pniu mózgu, jak również własne badania Grossmana, które wykazały, że tłumienie RSA (rytmu oddechowego serca) jest zjawiskiem zależnym od nerwu błędnego.

Wreszcie, cytat ten – nie zapraszający do dialogu ani nie dopuszczając innych perspektyw – formułuje tak skrajne i tendencyjne twierdzenia, że trudno nie zadać pytania, jaką wiedzę na temat PVT faktycznie posiada jego autor.

Zob. sekcje 17 i 18 artykułu The Vagal Paradox dla szczegółowych informacji.

Grossman i Taylor (2007) twierdzą, że brakuje dowodów na to, iż grzbietowe jądro nerwu błędnego (DMN) jest ewolucyjnie bardziej pierwotnym ośrodkiem przywspółczulnego układu pnia mózgu niż jądro dwuznaczne (NA), i przytaczają dowody wskazujące na coś przeciwnego.
Grossman, Paul; Taylor, Edwin W. (2007). Toward understanding respiratory sinus arrhythmia: Relations to cardiac vagal tone, evolution and biobehavioral functions. Biological Psychology, 74(2), 263–285. doi:10.1016/j.biopsycho.2005.11.014

Jest to nieuzasadniona krytyka teorii poliwagalnej (PVT). Poniższy fragment pochodzi z sekcji 18 niedawno opublikowanego artykułu The Vagal Paradox:

“Taylor i współpracownicy zakwestionowali założenie, że grzbietowe jądro nerwu błędnego (dorsal motor nucleus, DMN) jest strukturą ewolucyjnie starszą niż brzuszna gałąź nerwu błędnego. Tymczasem liczne badania dowodzą, że u kręgowców sprzed pojawienia się ssaków dominujące neurony kardioinhibicyjne wywodziły się właśnie z grzbietowego jądra nerwu błędnego. Oznacza to, że w ujęciu filogenetycznym neurony kardioinhibicyjne najpierw powstały w DMN, a następnie — zgodnie z pracami samego Taylora [36] — migrowały do brzusznego (przypis PVI PL: jądra nerwu błędnego). U najwcześniejszych (dziś wymarłych) ssaków migracja ta była na tyle zaawansowana, że funkcje kardioinhibicyjne zostały zintegrowane z aktywnością neuronów branchiomotorycznych (tj. specjalnych trzewnych włókien eferentnych), które kontrolują mięśnie poprzecznie prążkowane twarzy i głowy, umożliwiając pobieranie pokarmu (np. ssanie) oraz komunikację społeczną za pomocą mimiki i wokalizacji.”

Grossman (2023) potwierdza to stanowisko, stwierdzając, że „założenie Teorii Poliwagalnej, iż obszar brzusznej gałęzi nerwu błędnego (ventral vagal area) jest unikalny dla ssaków, stoi w sprzeczności z wieloletnimi dowodami”. Dodaje również, że „zgromadzone dane jako całość jednoznacznie i konsekwentnie podważają hipotezy Teorii Poliwagalnej, które zakładają, że grzbietowe jądro nerwu błędnego (dorsal vagal motor nucleus) stanowi ‘jądro źródłowe’ dla niemielinizowanych szlaków, a jądro dwuznaczne (nucleus ambiguus) – ‘jądro źródłowe’ dla szlaków zmielinizowanych u ssaków.”
Grossman, Paul (2023). Fundamental challenges and likely refutations of the five basic premises of the polyvagal theory. Biological Psychology. doi:10.1016/j.biopsycho.2023.108589

To kolejna wypowiedź oparta na braku znajomości założeń teorii. Teoria Poliwagalna (PVT) wyraźnie podkreśla, że jądrem źródłowym zmielinizowanych szlaków nerwu błędnego przekazujących rytm oddechowy u ssaków jest brzuszna gałąź nerwu błędnego (ventral vagus). Taki mechanizm nie występuje u gadów. To rozróżnienie jest od dawna zgodne z wynikami badań publikowanymi w literaturze naukowej od kilkudziesięciu lat.

Więcej szczegółów można znaleźć w sekcji 18 artykułu The Vagal Paradox.

Dychotomia między „aspołecznymi” gadami a „społecznymi” ssakami, zakładana przez Teorię Poliwagalną, została zakwestionowana. Doody, Burghardt i Dinets (2023) analizują różne podejścia do oceny i klasyfikacji socjalności zwierząt i stwierdzają, że „dychotomia Porgesa jest niepoprawna. Choć wiele ssaków (szczególnie ludzie) może wykazywać bardziej złożone zachowania społeczne niż gady, między tymi dwiema grupami występuje znaczne nakładanie się tendencji społecznych.”

Według autorów, określenia „społeczne” i „aspołeczne” są zbyt uproszczone, by miały wartość w porównawczych analizach zachowań społecznych i nie powinny być stosowane do opisu całych taksonów.

Przytaczając przykłady zachowań społecznych u gadów i innych niessaczych kręgowców, autorzy zauważają, że „Teoria Poliwagalna zdaje się opierać bardziej na potocznych interpretacjach ewolucji kręgowców rodem z XX wieku niż na aktualnej wiedzy naukowej.”
Doody, J. S.; Burghardt, G. M.; Dinets, V. (2023). The evolution of sociality and the polyvagal theory. Biological Psychology.

Poniższy fragment pochodzi z sekcji 18 niedawno opublikowanego artykułu The Vagal Paradox:

„Krytyka ta jest nieistotna dla PVT, która koncentruje się na ssakach. Spojrzenie poliwagalne na socjalność podkreśla transformacyjne cechy zachowań społecznych obserwowanych u ssaków, nieobecne u gadów, takie jak karmienie piersią w relacji matka–niemowlę, modulacja głosu, ekspresja mimiczna i inne zachowania współregulujące, które głęboko wpływają na uspokojenie stanu autonomicznego i optymalizację funkcji homeostatycznych. Krytyka ta nie tylko aplikuje teorię do zagadnień z innej dyscypliny, lecz odnosi się do kwestii (tj. zachowań społecznych gadów), która została wyraźnie określona jako wykraczająca poza zakres teorii.”

Według Grossmana i Taylora, dostępne badania wskazują, że arytmia oddechowa zatokowa (RSA) nie jest wiarygodnym wskaźnikiem napięcia nerwu błędnego, ponieważ — oprócz wpływu błędnego — podlega także zmiennym oddechowym oraz wpływom współczulnym (m.in. poprzez receptory beta-adrenergiczne).
Grossman, P.; Taylor, E. W. (2007). Toward understanding respiratory sinus arrhythmia: Relations to cardiac vagal tone, evolution and biobehavioral functions. Biological Psychology, 74(2): 263–285.

Wniosek ten opiera się na zastosowaniu przez Grossmana i Taylora niewłaściwego wskaźnika do pomiaru RSA. Słabości tej metody zostały udokumentowane w recenzowanych publikacjach naukowych (zob. Lewis i in., 2011; Byrne & Porges, 1996).

Jednak przy zastosowaniu odpowiedniej metody RSA odzwierciedla wpływ cholinergiczny (zob. Lewis i in., 2011; Porges, 1986). Nowsze badania (np. Gourine i in., 2016) podkreślają, że wzorzec oddechowy w rytmie serca HR (RSA) stanowi wiarygodny wskaźnik napięcia brzusznej gałęzi nerwu błędnego („ventral vagal tone”).

Co ciekawe, zjawisko to było opisane już przez Heringa w 1910 roku, chociaż dopiero po dekadach udało się wypracować metody umożliwiające precyzyjny monitoring napięcia brzusznej gałęzi nerwu błędnego za pomocą RSA.
Lewis et al., 2011 and A.V. Gourine, A. Machhada, S. Trapp, K.M. Spyer, Cardiac vagal preganglionic neurones: an update. Auton. Neurosci. 199 (2016) 24–28. https://doi.org/10.1016/j.autneu.2016.06.003

W publikacji z 2021 roku Porges stwierdza, że „teoria nie została zaproponowana po to, by ją dowodzić lub obalać”. Tymczasem możliwość empirycznego obalenia (tzw. falsyfikowalność) stanowi podstawowy wymóg metody naukowej.
Stephen W. Porges (2021-08-01), Polyvagal Theory: A biobehavioral journey to sociality. Comprehensive Psychoneuroendocrinology, vol. 7, p. 100069, doi:10.1016/j.cpnec.2021.100069, ISSN 2666-4976, PMC 9216697, PMID 35757052

To stwierdzenie zostało wyrwane z kontekstu, a autor krytyki zakłada, że zna moje motywacje stojące za stworzeniem teorii. Przydatne byłoby przeczytanie całego akapitu, który umieszcza tę wypowiedź we właściwym kontekście:

Teoria nie została zaproponowana po to, by ją „udowodnić” lub „obalić”, lecz po to, by była rozwijana przez wyniki badań i ulegała modyfikacjom. Twierdzenie o jej falsyfikacji oznaczałoby, że ewolucyjne zmiany w autonomicznym układzie nerwowym nie wspierają systemu zaangażowania społecznego oraz że sygnały bezpieczeństwa przekazywane społecznie nie uspokajają autonomicznego układu nerwowego i w konsekwencji nie sprzyjają społecznemu funkcjonowaniu.

Teoria opiera się na mechanizmach ewolucyjnych i rozwojowych, które kształtują hierarchiczny model funkcjonowania autonomicznego układu nerwowego — zgodnie z zasadą odwróconej ewolucji Jacksona (Jacksonian principle of dissolution). Model ten może wyjaśniać, w jaki sposób interakcje społeczne o charakterze współregulacyjnym są nie tylko „zachowaniami społecznymi”, lecz także pełnią funkcję neuromodulatorów stanu autonomicznego poprzez zintegrowany system zaangażowania społecznego, który może wspierać lub zakłócać funkcje homeostatyczne. Innymi słowy, pewne aspekty zachowań społecznych mogą w sposób funkcjonalny wspierać zdrowie — lub je zaburzać.

Teoria wykorzystuje perspektywę ewolucyjną do opisania filogenetycznej sekwencji regulacji autonomicznej. Sekwencja ta wskazuje etapy w ewolucji kręgowców, w których pojawia się współczulny układ nerwowy rdzenia kręgowego oraz dwie drogi nerwu błędnego, które stają się funkcjonalne w wyniku dojrzewania u ssaków. Trudno byłoby podważyć samą kolejność tych etapów, choć można wskazać pewne podobieństwa w układach autonomicznych u wcześniejszych kręgowców, niezależnie od ich klasy czy grupy systematycznej. Nie chodzi więc o to, czy istnieją podobieństwa u gatunków przodków, lecz o to, w jaki sposób te szlaki zostały przystosowane do stworzenia unikalnego ssaczego układu autonomicznego, który jest ściśle powiązany z zachowaniami społecznymi o charakterze współregulacyjnym.