Teoria Poliwagalna, fakty i mity - odpowiedzi na publiczne opinie i komentarze dotyczące Teorii Poliwagalnej (PVT)

Krytyka:

Porges w swojej teorii zakładał, że poszczególne gałęzie nerwu błędnego wykształciły się na różnych etapach ewolucji i odpowiadają za odmienne funkcje. Tymczasem najnowsze odkrycia z zakresu anatomii i ewolucji ssaków nie potwierdzają takiego podziału. Nerw błędny nie wykazuje takiej funkcjonalnej separacji, jak sugeruje teoria. Innymi słowy – choć Teoria Poliwagalna brzmi spójnie, opiera się na uproszczonych lub niezgodnych z aktualną wiedzą neuroanatomiczną założeniach.

Ocena: Zniekształcenie / argument typu chochoł

Odpowiedż dr. Porgesa:

PVT (Teoria Poliwagalna) nie twierdzi, że nerw błędny anatomicznie dzieli się na oddzielne gałęzie u ssaków. Zamiast tego opisuje dwa funkcjonalnie i filogenetycznie odrębne źródła włókien eferentnych nerwu błędnego: grzbietowe jądro nerwu błędnego (DMNX) oraz jądro dwuznaczne (NAmb). To rozróżnienie – dobrze ugruntowane w neurobiologii porównawczej i rozwojowej – odpowiada różnym repertuarom zachowań. Brzuszne drogi hamujące (cardioinhibitory pathways) nerwu błędnego, unikalne dla ssaków, wywodzą się z NAmb, w trakcie rozwoju embrionalnego, przechodzą migrację w kierunku brzusznym i ulegają mielinizacji. Są one kluczowe dla modulacji systemu zaangażowania społecznego (Porges, 2023).

Choć te włókna eferentne wychodzą z odrębnych jąder pnia mózgu, biegną razem wspólnym kanałem – nerwem błędnym. Dodatkowo, wewnątrz tego samego kanału przebiega trzecia główna droga nerwu błędnego: przeważająco czuciowa droga aferentna, której zakończenia projektują do jądra pasma samotnego (NTS). Ta droga aferentna pełni funkcję dynamicznego systemu monitorującego, przekazując informacje interoceptywne z narządów trzewnych do pnia mózgu i odgrywa centralną rolę w regulacji autonomicznej. Krytyka błędnie przedstawia tę strukturalną subtelność, fałszywie określając model PVT jako anatomicznie przestarzały, pomijając jego oparcie w nowoczesnej neurobiologii.

Oryginalny tekst odpowiedzi:

PVT does not assert that the vagus nerve anatomically splits into discrete branches in mammals. Rather, it delineates two functionally and phylogenetically distinct sources of vagal efferents: the dorsal motor nucleus of the vagus (DMNX) and the nucleus ambiguus (NAmb). This distinction—well-established in comparative and developmental neurobiology—maps onto different behavioral repertoires. The ventral vagal cardioinhibitory pathways, unique to mammals, originate in the NAmb during embryological development, undergoing ventral migration and myelination, and are integral to the modulation of the social engagement system (Porges, 2023). 

Although these efferent fibers arise from separate brainstem nuclei, they travel together through a shared conduit—the vagus nerve. Additionally, a third major vagal pathway resides within this conduit: a predominantly sensory afferent stream projecting to the nucleus tractus solitarius (NTS). This afferent pathway functions as a dynamic surveillance system, conveying interoceptive feedback from visceral organs to the brainstem and playing a central role in autonomic regulation. The critique misrepresents this structural nuance by erroneously framing PVT’s model as anatomically outdated, overlooking its foundation in contemporary neurobiology.

Krytyka:

Współczesna nauka pokazuje, że nerw błędny nie pełni nadrzędnej roli w regulacji organizmu, jak bywa to przedstawiane w Teorii Poliwagalnej. To tylko jeden z wielu elementów złożonego systemu – działa wtedy, gdy jest potrzebny, ale nie zarządza całością. Język regulacji, bezpieczeństwa i kontaktu społecznego wciąż ma wartość i znaczenie kliniczne. Jednak nie należy wiązać tych procesów z konkretnymi „gałęziami” nerwu błędnego, ponieważ brak na to potwierdzenia w badaniach naukowych.

Ocena: Argument typu chochoł

Odpowiedż dr. Porgesa:

PVT (Teoria Poliwagalna) nie twierdzi, że nerw błędny sprawuje wyłączną kontrolę nad funkcjonowaniem autonomicznym ani że działa w izolacji. Zamiast tego opisuje hierarchicznie zorganizowany i ewolucyjnie uwarunkowany system regulacji autonomicznej. Brzuszny kompleks nerwu błędnego (VVC), unikalny dla ssaków, wspiera adaptacyjną regulację zachowania w stanach postrzeganego bezpieczeństwa, podczas gdy układy współczulny i grzbietowy układ błedny pozostają dynamicznie zaangażowane, szczególnie w stanach mobilizacji lub zagrożenia (np. podczas zabawy, traumy, reakcji obronnych). Twierdzenia, jakoby PVT przypisywała nerwowi błędnemu wszechmoc, błędnie przedstawiają jej złożony model wzajemnej gry układów autonomicznych.

Model ten jest zgodny z jacksonowską zasadą rozpuszczania (Jacksonian principle of dissolution), która zakłada, że nowsze ewolucyjnie obwody nerwowe hamują starsze, bardziej prymitywne, a w sytuacjach zagrożenia lub dysfunkcji kontrola cofa się do starszych struktur. PVT operacjonalizuje tę zasadę, wyróżniając odrębne filogenetyczne warstwy regulacji autonomicznej: układ brzuszny nerwu błędnego (ssaczy, zmielinizowany) jest najmłodszy i wiąże się z zaangażowaniem społecznym; układ współczulny (obecny już u wczesnych kręgowców) umożliwia mobilizację; natomiast grzbietowy kompleks nerwu błędnego (najbardziej pierwotny filogenetycznie, wspólny m.in. z bezżuchwowcami) wspiera pasywne strategie obronne, takie jak unieruchomienie i oszczędzanie energii. W efekcie, w sytuacjach silnego stresu lub zagrożenia, kontrola autonomiczna może cofnąć się z poziomu złożonych, społecznych zachowań do prymitywnych stanów przetrwania – odzwierciedlając adaptacyjną, lecz ewolucyjnie utrwaloną hierarchię.

Oryginalny tekst odpowiedzi:

PVT does not claim that the vagus nerve exerts exclusive control over autonomic function or operates in isolation. Instead, it describes a hierarchically organized and evolutionarily informed system of autonomic regulation. The ventral vagal complex (VVC), unique to mammals, supports adaptive behavioral regulation during states of perceived safety, while the sympathetic and dorsal vagal systems remain dynamically engaged, particularly during states of mobilization or threat (e.g., play, trauma, defense). Assertions that PVT assigns omnipotence to the vagus mischaracterize its nuanced model of reciprocal autonomic interplay.

This model aligns with the Jacksonian principle of dissolution, which proposes that more recently evolved neural circuits inhibit older, more primitive ones and that under threat or dysfunction, control regresses to evolutionarily older structures. PVT operationalizes this principle by identifying distinct phylogenetic layers of autonomic regulation: the ventral vagal system (mammalian, myelinated) is the most recent and is associated with social engagement; the sympathetic system (present in early vertebrates) facilitates mobilization, while the dorsal vagal complex (most phylogenetically ancient and shared with early vertebrates such as jawless fish) supports passive defensive strategies such as immobilization and energy conservation. Thus, under extreme stress or threat, autonomic control may regress from nuanced, social behaviors to primitive survival states—reflecting an adaptive yet evolutionarily conserved hierarchy.